فتق چیست و چه علائمی دارد؟

به نقل از پایگاه اینترنتی پزشکان بدون مرز، فتق هنگامی رخ می دهد که لایه های عضلانی جدار شکم ضعیف شده باشند. همانند بیرون زدگی تیوپ داخلی یک لاستیک پاره شده، در فتق نیز روده و گاهی برخی از احشاء داخلی شکم از طریق ناحیه ضعیف جدار شکم بیرون می زنند و باعث شکل گیری یک برآمدگی می شوند.

ورود احشاء شکم به داخل محل فتق می تواند باعث گیر افتادگی قسمتی از روده یا سایر اعضاء داخل شکم در داخل این بیرون زدگی شود که بسیار خطرناک است و نیاز به عمل اورژانسی دارد.چون زمان وقوع این عارضه قابل پیش بینی نیست، برای پرهیز از آن باید فتق را در اولین فرصت ممکن عمل کرد.

دو دلیل واضح برای درمان فتق، یکی دردی است که با ایستادنهای طولانی یا بلند کردن اشیاء سنگین یا با زور زدن ایجاد می شود و دیگری آن است که به واسطه وجود تورم در محل مربوطه، باعث نارضایتی بیمار از نظر زیبایی می گردد . اما دلیل اصلی جهت ترمیم فتق این است که ممکن است روده یا عضوی دیگر، داخل فتق به دام بیفتد و قادر به خارج شدن از آن نباشد که لذا باعث انسداد روده و به دنبال آن، گانگرن یا سیاه شدگی و پاره شدن روده می شود و با جراحی از وقوع این پدیده مرگبار جلوگیری می شود.

شایعترین نوع فتق، فتق جدار شکم در قسمت تحتانی راست یا چپ است که به آن فتق اینگوئینال یا فتق مغبنی گویند و در بین مردم به پارگی پرده شکم یا به اختصار پارگی پرده شهرت دارد. این بیماری در مردان بسیار شایعتر است.سایر انواع فتق، شامل فتق در محل جراحی قبلی، فتق نافی و غیره است. در این مقاله به توضیح در مورد شایعترین نوع فتق که همان فتق مغبنی است، پرداخته میشود.

وقتی فتق اتفاق می افتد که قسمتی از یک ارگان ( معمولاً روده ) از طریق یک نقطه ضعیف، دیواره عضلانی (که احشاء را در سر جای خود نگه داشته) ، پاره کرده و به فضای دیگری که در حالت عادی نباید حضور داشته باشد، وارد شود.

انواع فتق
فتق انواع مختلفی دارد که تقسیم بندی آن براساس محلی است که فتق اتفاق می افتد.

فتق کشاله ران : در این فتق ما برجستگی در ناحیه کشاله ران و یا درون کیسه بیضه را داریم و این نوع از فتق در مردان بسیار شایعتر از زنان است.
فتق رانی : برجستگی در قسمت بالای ران ایجاد شده و در زنان بیشتر از مردان دیده
می شود.
فتق نافی : برجستگی در اطراف ناف ایجاد می شود و در صورتی اتفاق می افتد که عضلات اطراف ناف نتوانند کاملاً آن ناحیه را بپوشانند.
فتق برشی : در محل عمل جراحی قبلی روی جدار شکم ایجاد شده و بعلت جدا شدن عضلات از همدیگر در محل عمل جراحی پیشین بوجود می آید.

علائم و نشانه های بیماری
احساس ناراحتی در ناحیه کشاله ران و یا درد در آنجا که با بلند کردن جسم و یا خم شدن به جلو این ناراحتی تشدید می شود.
وجود توده برجسته در کشاله ران و یا کیسه بیضه که با لمس دردناک می شود.
وجود برجستگی بدون درد در بچه ها
مهمترین عارضه فتق ، گیر کردن محتوای آن بوده، که معمولاً روده است و فشار بر اعضای گیر افتاده موجب قطع خونرسانی به آنها شده که نهایتاً باعث نابودی عضو می شود که این مورد یکی از اورژانسهای جراحی است و می تواند جان مریضی را به خطر بیاندازد.

پزشک به محض برخورد یا این برجستگی معاینات خود را برای اثبات تشخیص فتق آغاز می کند. اگر توده فوق در اثر سرفه، خم شدن و یا بلند کردن جسم سنگینی و یا زور زدن بزرگتر شود احتمالاً بیمار دچار فتق می باشد. در کودکان و یا نوزادان باید اندازه توده را هنگام گریه کردن و یا سرفه چک کرد که اگر بزرگتر شود، تشخیص فتق می باشد.

دلایل بیماری

در بسیاری از مواقع هیچگونه دلیل روشنی برای فتق پیدا نمی شود، اگر چه گاهی اوقات این بیماری با بلند کردن وزنه های سنگین رابطه دارد.
گاهی فتق در نوزادان و یا کودکان دیده می شود. در این موارد بافت پوشاننده احشاء داخلی قبل از تولد بطور کامل بسته نشده است. تخمین زده می شود که حدود ۵ درصد کودکان مبتلا به فتق کشاله ران می شوند ( پسرها بیشتر از دخترها ) که البته بعضی از آنها تا سن بلوغ علامتی نخواهند داشت.

در شرایط زیر احتمال ایجاد فتق در افراد بالاتر خواهد بود.
وجود فتق در خانواده و اقوام نزدیک فرد
ابتلا به بیماری فیبروز کیستیک
ابتلا به بیضه نزول نکرده
افراد چاق
افرادی که پروستات بزرگی دارند و باید برای ادرار کردن همیشه زور بزنند.
ابتلا به سرفه مزمن
افرادی که بطور مزمن مبتلا به یبوست بوده و برای تخلیه مدفوع خود باید فشار زیادی به خود بیاورند.

چه موقع باید بدنبال اقدامات پزشکی رفت؟
بغیر از فتق نافی که در اکثر موارد تا سن ۴ سالگی بهبود می یابد، در مورد سایر موارد فتق، در اولین فرصت پس از تشخیص بهتر است بیمار عمل جراحی شود. زیرا خصوصاً در ماههای اول پس از تشخیص احتمالی ایجاد عوارض بالا می باشد.

در موارد زیر باید بی درنگ به پزشک مراجعه کرد.
فردی که به فتق مبتلا است و محتوای فتق با فشار آرام به محوطه شکمی باز نمی گردد.
فردی که به فتق مبتلاست دچار تهوع، استفراغ و یا تب شود.
محل فتق، قرمز ارغوانی ، تیره و یا کلاً دچار تغییر رنگ شود.
درمان

تقریباً تمام موارد فتق احتیاج به جراحی دارد که بهتر است این عمل قبل از ایجاد عوراض انجام شود. در این جراحی ممکن است از بیهوشی عمومی یا موضعی استفاده شود. در ابتدا از طریق یک شکاف روده را به سر جای خود در محوطه شکمی برمی گردانند و سپس عضلات و بافتهای پوشاننده را به هم نزدیک کرده و با بخیه ترمیم می کنند. در اکثر موارد یک بافت مصنوعی پلاستیکی (Mesh) برای افزایش قدرت منطقه ای که ضعیف بوده و در حال ترمیم است بکار می رود.
پس از جراحی،منطقه عمل با یک پانسمان پوشانده می شود که پس از ۲-۱ روز برداشته خواهد شد.
از عوارض این جراحی می توان به عفونت و ایجاد آبسه اشاره کرد و برای رفع درد پس از عمل گاهی از مسکن استفاده می شود.
نتیجه عمل هم معمولاً خوب است و درصد عود پائین می باشد. (۳-۱ درصد )

اگر فتق درمان نشود چه می شود؟ برای مطالعه بیشتر درباره فتق، این مطلب را از دست ندهید.

پیشگیری

البته خیلی از موارد فتق دلیل روشنی ندارد ولی رعایت نکات زیر مفید بنظر می رسد :

استفاده از تکنیک مناسب برای بلند کردن وزنه یا اجسام سنگین
کاهش وزن در افراد چاق
جلوگیری از ایجاد یبوست با خوردن سبزی ها و میوه ها، نوشیدن مقادیر زیادی مایعات، ورزش منظم، بمحض احساس دفع به دستشوئی رفتن و خودداری از احتباس مدفوع.

آیا می توان به جای جراحی از فتق بند استفاده کرد ؟

درمان غیر جراحی فتق مغبنی، استفاده از فتق بند است که روی ناحیه درگیر، فشار وارد می آورد و به جا انداختن آن، کمک می نماید اما در کل استفاده از آن ایده خوبی نمی باشد. فتق بند در واقع هیچ کاری جهت از بین بردن و رفع فتق انجام نمیدهد و فقط علائم آن را کاهش می دهد.
بنابراین با وجود استفاده از آن فتق همچنان بزرگ می شود، همچنین موجب ایجاد زخم در موضع فتق می شود. تداوم در بزرگ شدن فتق و ایجاد چسبندگی در بافتهای زیرین، از عوارض فتق بند هستند که ترمیم جراحی فتق را دشوار می سازند و عود مجدد آن را محتمل تر می کنند. بنابراین استفاده از فتق بند فقط باید به عنوان یک وسیله به مدت کوتاهی قبل از انجام عمل جراحی محدود شود

چگونه به این افراد کمک کنیم ؟

اگر بیمار مبتلا به‌ یک‌ توده‌ بدون‌ درد است‌، اقدامات‌ کمک‌های‌ اولیه‌ ضرورتی‌ ندارند؛ تنها به‌ بیمار اطمینان‌ خاطر بدهید و به‌ او توصیه‌ کنید که‌ در اسرع‌ وقت‌ به‌ یک‌ پزشک‌ مراجعه‌ کند.
با این‌ حال‌، وجود استفراغ‌ و درد شدید به‌ این‌ معنا است‌ که‌ قسمتی‌ از روده‌ گیر افتاده‌ و دچار کمبود خون‌ شده‌ است‌ (این‌ وضعیت‌ را «فتق‌ مختنق‌» می‌نامند». این‌ مشکل‌ نیازمند جراحی‌ فوری‌ است‌.