همه ما در طی عمر خود حداقل یک یا چندین بار دچار حالتی موسوم به بی اشتهایی یا اشتهای کم شده ایم. علامت بی اشتهایی یا Loss of Appetite یک شکایت بسیار شایع در کلینیک های پزشکی در سرتاسر جهان است. تغییر اشتها می‌تواند بدلیل یک موضوع ساده تا سرحد یک بیماری جدی باشد. این موضوع ایجاب می‌کند که پزشک با دقت شرح حال کامل از بیمار گرفته تا به علت اصلی بی اشتهایی برسد. در قسمت اول این مقاله سعی بر آن است که شایع ترین دلایل کاهش اشتها تشریح شود.
شایع ترین علل کاهش اشتها
- بیماری های مزمن : بیماری که فرد سالها درگیر آن است مانند بیمارانی که از درد های مزمن روماتیسمی و مفاصل رنج می برند، بیماران با مشکلات متابولیک نظیر دیابت و یا بیماران با مشکلات کلیوی، کبدی و قلبی ممکن است حالت های متغیری از بی اشتهایی را نشان دهند. علت بی اشتهایی در این افراد مربوط به ترشح موادی از سیستم ایمنی به نام سیتوکین ( cytokine ) است که با ایجاد التهاب مزمن و دائمی در بدن اشتها را سرکوب می کنند.
- سرطان : بدخیمی ها با سازوکار های مختلفی می توانند اشتهای بیمار را کم کنند. بیمار مبتلا به سرطان به واسطه ابتلا به افسردگی و نا امیدی به طرز بالقوه ای اشتهای خود را از دست می دهد؛ از سویی دیگر مصرف دارو های ضدسرطان و شیمی درمانی می تواند تمایل فرد برای غذا خوردن را به شدت کم کند.
- علت های ذهنی و روانی : بسیاری از شکایت های مربوط به کاهش اشتها در افراد، به دلیل عوامل ذهنی و روانی در فرد می باشد. بیماری های ذهنی و روانی مانند افسردگی ( از جمله شایع ترین علت های کاهش اشتها ) یا اختلالات خوردن مانند بی اشتهایی عصبی (Anorexia nervosa) یا حتی استرس های روزمره زندگی می توانند بر روی محور هیپوتالاموس- هیپوفیز مغزی اثر بگذارند و عملکرد ارگان هایی مانند غده آدرنال، معده، روده ها و پانکراس را دگرگون کرده و باعش بی اشتهایی می شوند.
- عفونت : عفونت نیز یکی دیگر از علت های مهم و دلایل کاهش اشتها می باشد عفونت های ساده ای مانند سرما خوردگی تا عفونت های پیشرفته و خطرناکی مثل ایدز یا سل می توانند باعث بی اشتهایی شوند. همچنین عفونت های شایعی مانند هپاتیت، اندوکاردیت قلبی یا عفونت دریچه های قلب، آبسه های ریه و عفونت های انگلی و کرم ها مانند آسکاریس و فیلاریا می توانند به واسطه کاهش اشتها، باعث کاهش وزن فرد در دراز مدت بشوند.
- بیماری های غدد و متابولیک : بیماری هایی مانند کم کاری تیروئید، نارسایی آدرنال، یا افزایش کلسیم خون (Hypercalcemia) که به دنبال بیماری غده پاراتیروئید دیده می شوند موجب بی اشتهایی دربیمار می شوند. دیابت اگرچه در ابتدای سیر خود اشتهای بیمار را افزایش می دهد ولی با گذشت زمان، خود را با کاهش اشتها نشان خواهد داد.
- اختلالات دستگاه گوارش : بی اشتهایی در فردی که مبتلا به بیماری دستگاه گوارش است به سادگی قابل توجیهمی باشد. اگر شما بیماری زخم معده (peptic ulcer disease) دارید و با خوردن غذا دچار سوزش سر دل می‌شوید، ترس از غذا خوردن و ایجاد دل درد متعاقب آن باعث کاهش اشتها و کاهش تدریجی وزن می شود. همین طور توده ها و سرطان های دستگاه گوارش می توانند بی اشتهایی ایجاد کنند. تغییرات هورمونی و آنزیمی پانکراس، مشکلات ساختاری مری و معده یا فلج معده که در دیابت دیده می شود، باعث کاهش اشتها می‌شود. بیماری های التهابی دستگاه گوارش مانند سلیاک کرون و کولیت السراتیو یا بیماری سیروز نیز با ترس از غذا خوردن همراه هستند.
- مصرف دارو : تعداد بی شماری از دارو ها می توانند سبب بی اشتهایی شوند. دارو هایی مانند آنتی بیوتیک ها، دارو های خواب آور و ضد افسردگی، دارو های شیمی درمانی، متفورمین، مورفین، کودئین و دارو های کنترل کننده فشار خون مثل ادرار آور ها در این لیست قرار دارند.
مهمترین علت های کاهش اشتها در بزرگسالان
مهم ترین دلایل کاهش اشتها در افراد بزرگسال عبارتند از : سرطان ها، بیماری های مزمن مانند نارسایی قلبی و کلیوی، انسدادی ریه، کم کاری تیروئید، روماتیسم مفصلی و بیماری های اعصاب مانند پارکینسون، MS و اختلالات خواب.
گروه های سنی یا وجود شرایط خاصی باعث می شود که فرد مبتلا نگران وضعیت اشتهای خود شده و به پزشک معالج مراجعه نماید. در شماره آتی مجله به این موضوع اشاره خواهیم کرد.
مهمترین علت های کاهش اشتها در کودکان و نوجوانان
در صورتی که علائم بی اشتهایی و خستگی در کودک مشاهده شود، بهتر است پزشک موارد زیر را در نظر داشته باشد : انگل های کرمی که ممکن است دستگاه گوارش را آلوده کرده باشد، کم خونی ها به خصوص کم خونی ناشی از فقر آهن (که از مهمترین علت های کاهش اشتها در کودکان است) ، اختلالات اضطراب و افسردگی، سرطان، یبوست
